Archeologische opgravingen leiden tot nieuwe grondstof
Als een steensoort nog moeilijk te vinden is, omdat de groeve van herkomst uitgeput of gesloten is, wordt vaak geopteerd om een vervangsteen te gebruiken. In heel uitzonderlijke gevallen hebben uitvoerders en architecten geluk, en wordt het oorspronkelijk materiaal toch nog ergens aangetroffen. Zo verging het ook VRS-lid Monument Vandekerckhove bij de restauratie van de Belforttoren in Ieper. De zeldzame Atrechtse steen of Oosterbantzandsteen waaruit de toren grotendeels bestaat, werd als bij wonder gevonden tijdens archeologische opgravingen aan de voet van de Sint-Maartenskathedraal, op een boogscheut van het Belfort.
De Belforttoren in Ieper kent een woelige geschiedenis. Oorspronkelijk werd het gebouw in de 13e eeuw opgetrokken, met de 70 meter hoge toren als teken van burgerlijke macht. Na de Eerste Wereldoorlog bleef helaas nog weinig van dit pronkstuk over. Slechts een deel van de sokkel hield stand na 4 jaar bombardementen. In 1918 werd resoluut voor de heropbouw in zijn oorspronkelijke staat gekozen. Een exacte kopie werd opgetrokken.
Het parementwerk en eenvoudig lijstwerk van het gebouw bestaat bijna uitsluitend uit de uitzonderlijk harde en zeer duurzame Atrechtse steen, afkomstig uit het Noord-Franse stadje Arras, net als bij vele burgerhuizen en andere monumentale gebouwen in Ieper. Deze steen is echter niet meer verkrijgbaar. Voor de restauratiecampagne in 2020-2021 zochten de architecten een vervangsteen met geologische en fysieke gelijkenissen, waarbij de Poolse zandsteen Piaskowiec Groszkowary uit de bus kwam.
Het kwam echter nooit tot een bestelling van deze alternatieve steen. Tegelijkertijd werden namelijk iets verderop bij de Belforttoren wegeniswerken uitgevoerd. Dit soort werken gaat in een historische stad als Ieper onvermijdelijk gepaard met archeologische opgravingen. Zo ook op de locatie van het 16e eeuwse bisschoppelijk paleis, dat ongeveer 100 jaar geleden met de grond gelijk werd gemaakt tijdens WOI. De funderingen van het paleis bleken nog grotendeels intact, en veel losse stenen van het gewezen bisdom werden her en der aangetroffen. Opmerkzame stadsmedewerkers die bij beide projecten betrokken waren, legden de link en deden een voorstel om de opgegraven stenen te gebruiken bij de restauratie van de Belforttoren.
Zo geschiedde en de opgegraven stenen werden onderzocht op kwaliteit en verzaagd tot nieuwe grondstof in de gecertificeerde restauratiesteenhouwerij Monument Vandekerckhove (Zottegem, België). De vakkundige steenzagers aldaar zijn reeds jaren getraind in het verzagen van de zeer grillige, brute blokken Balegemse steen, waardoor de maximale recuperatie van de historische ‘Atrechtse steen’, een kolfje naar hun hand was. Het bleef wel opletten geblazen om kwalitatieve steen te kunnen leveren. Veel gebreken of breuken werden pas zichtbaar na het verzagen. Een mooi voorbeeld van interdisciplinaire samenwerking voor een vakkundige restauratie.
Fotobijschrift (van links naar rechts en van boven naar beneden):
- Toestand na de restauratie 2022
- Archeologische Atrechtse Steen na en voor het verzagen
- Toestand 2019 (MVDK)
- Toestand 1918 (KIK)